Kultura i filozofia pogańska w myśli łacińskich Ojców Kościoła

Nie jest sprawą łatwą mówić o stosunku Ojców Kościoła do kultury i filozofii pogańskiej, gdy podzielimy ich na łacińskich i greckich, gdyż jest to sztuczny podział. Obie te bowiem strefy językowo-kulturowe miały to samo spojrzenie na ówczesną kulturę i filozofię i obficie z nich czerpały. Zachodzą też ścisłe powiązania między Ojcami wschodnimi i zachodnimi; bez jednych nie sposób pojąć wywodów tych drugich. Mając jednak za zadanie przedstawienie myśli tylko Ojców łacińskich, staraliśmy się to zrobić, o ile to było możliwe, bez niepotrzebnej i wprowadzającej na manowce „wiwisekcji”. Niektórzy teologowie, acz nieliczni (np. Tertulian), byli całkowicie przeciwni kulturze hellenistycznej. Większość jednak Ojców łacińskich (oraz także i greckich) traktowała filozofię jako narzędzie propedeutyczne do zgłębiania i głoszenia wiary chrześcijańskiej. Wspaniałym przykładem pozytywnego podejścia Ojców łacińskich do nauki i kultury świeckiej był Kasjodor, który uważał, że pomiędzy wiedzą świecką a teologią zachodzi ścisłe powiązanie. Nauka bowiem świecka (mądrość pogańska) jest ściśle połączona z Pismem świętym, które jest dla niej źródłem. Mądrość więc świecka powinna służyć chrześcijańskiej prawdzie. Cyprian z Kartaginy, Laktancjusz, Mariusz Wiktoryn, Hilary z Poitiers, Ambroży, Optat z Milewy, Hieronim, Augustyn, Boecjusz, Kasjodor i wielu innych byli wspaniałymi znawcami kultury świeckiej i ją wykorzystywali w teologii. Pogląd jednak, iż cały pierwotny Kościół był przeniknięty filozofią, z wyjątkiem kilku zastrzeżeń, nie jest możliwy do utrzymania. Wybitni teologowie korzystali ze swojego klasycznego wykształcenia. Od IV do VII wieku użycie pojęć filozoficznych było szczególnie ważne dla rozwoju teologii trynitarnej i chrystologii. Od tego czasu debaty teologów i wielkich soborów tamtego okresu obracały się wokół czysto filozoficznych słów i formuł wziętych z ówczesnej kultury i filozofii. Współczesne studia nad filozofią i kulturą wczesnochrześcijańską muszą badać związek między filozofią a chrześcijaństwem oraz ich wzajemne wpływy w kontekście kultury starożytnego świata.