Rola paradygmatu w badaniach z zakresu teologii

Thomas Samuel Kuhn w książce Struktura rewolucji naukowych sformułował jedną z najbardziej wpływowych koncepcji rozwoju nauki. Zgodnie z tą koncepcją, odnoszącą się w oryginalnym brzmieniu do nauk przyrodniczych, nauka rozwija się cyklicznie, przechodząc kolejno trzy etapy: „nauka normalna”, kryzys, rewolucja naukowa. Każda rewolucja naukowa wiąże się ze zmianą paradygmatu, czyli zbioru przekonań, wartości i technik wspólnych członkom danej społeczności. Uznawany przez społeczność naukowców paradygmat wyznacza aktualny stan wiedzy i służy rozwiązywaniu bieżących problemów naukowych. Zmiana paradygmatu, natomiast, wiąże się z rewizją nie tylko samych teorii, ale również ze zmianą obrazu świata, który zaczyna jawić się jako zupełnie nowy. Celem niniejszej pracy jest próba pokazania, że choć koncepcja Kuhna dotyczy bezpośrednio nauk przyrodniczych, to pod pewnymi warunkami mogłaby ona również odzwierciedlać mechanizm, dzięki któremu rozwija się teologia. Najnowsze wypowiedzi papieża Franciszka, w szczególności list apostolski Ad theologiam promovendam, stanowią zachętę do tego, by teologia rozwijała się w życzliwym dialogu zarówno z rożnymi tradycjami, jak i ze współczesnymi dziedzinami wiedzy, otwierając się, w razie potrzeby na zmianę paradygmatu i „odważną rewolucję kulturową”. W niniejszej pracy przedstawiono dwa wymowne przykłady zmiany paradygmatu, do których w historii doprowadził kryzys teologiczny: w kosmologii – przejście od geocentryzmu do heliocentryzmu, oraz w antropologii – przejście od monogenizmu do poligenizmu. Przykłady te pokazują, że zmiana paradygmatu nie musi wiązać się z negacją jakiegokolwiek dogmatu. Wręcz przeciwnie, prowadząc do nowego rozumienia pewnych prawd, zmiana paradygmatu przyczynia się do ciągłości doktryny katolickiej.