Kościół i okupacja. Z wojennych dziejów diecezji sandomierskiej (1939–1945)

Monografia Szczepana Kowalika „Kościół i okupacja. Z wojennych dziejów diecezji sandomierskiej (1939–1945)” przedstawia funkcjonowanie diecezji sandomierskiej w realiach okupacji niemieckiej, ze szczególnym uwzględnieniem uwarunkowań ustrojowych, społecznych i religijnych Generalnego Gubernatorstwa. Autor osadza analizę losów Kościoła lokalnego w szerokim kontekście historiografii dotyczącej II wojny światowej, wskazując zarówno na dorobek badawczy, jak i na niezbadane obszary, zwłaszcza w zakresie rekonstrukcji życia religijnego i codzienności duchowieństwa. Centralne miejsce zajmuje problem ciągłości instytucjonalnej diecezji, zachowanej mimo polityki okupanta oraz zróżnicowanych form represji wobec duchowieństwa i wiernych.
Struktura pracy obejmuje osiem rozdziałów poświęconych kolejno: charakterystyce terytorium i ludności diecezji, organizacji i ustrojowi władz kościelnych, sytuacji kapelanów wojskowych, księży konspiratorów i duchowieństwa represjonowanego, duszpasterstwu w warunkach ograniczeń prawnych, codzienności księży (zwłaszcza ich sytuacji materialnej), skutkom niemieckiej polityki ludnościowej oraz problematyce zmian wyznania i postaw duchowieństwa wobec Zagłady Żydów. Szczególnie zaakcentowano rolę bp. Jana Kantego Lorka, jego strategię dotyczącą przetrwania instytucji diecezjalnych, interwencje u władz okupacyjnych, a także kontrowersje wokół odezwy w sprawie wyjazdów na roboty do Rzeszy.
Podstawę źródłową stanowią przede wszystkim materiały z Archiwum Diecezji Sandomierskiej (akta okupacyjne, wizytacje, akta osobowe duchowieństwa, akta stanu wolnego), uzupełnione dokumentacją administracji niemieckiej, aktami powojennego wymiaru sprawiedliwości oraz wspomnieniami i kronikami parafialnymi. Autor łączy perspektywę historii instytucjonalnej z analizą społeczno-religijną, ukazując diecezję jako przestrzeń zmagania o zachowanie depozytu wiary, kontynuację duszpasterstwa i zaangażowanie charytatywne wobec ofiar wojny. Książka stanowi ważny krok w kierunku pełnej monografii diecezji sandomierskiej w latach 1939–1945 i zarazem istotny głos w dyskusji nad rolą Kościoła w okresie okupacji niemieckiej.